Het onverhulde zelf

Ik dacht dat ik moest geven om te mogen ontvangen.

In een eerdere post sprak ik over zelfonderzoek om antwoorden op de bekende waarom vragen te vinden. Dat heet met een mooi woord zelfreflectie. Als zolang als ik bewust kan nadenken, stel ik mijzelf vragen over het waarom der dingen. Doordat ik (net als zo ontiegelijk veel andere mensen) in een gezin opgroeide waar aan de kinderen niets geleerd werd over hoe je zelf-onderzoek kunt  doen en al helemaal niet werd voorgeleefd hoe je dat doet, probeerde ik het op eigen houtje. Dat heeft mij al die (nu bijna 55) jaren meer zorgen en problemen opgeleverd dan antwoorden. Zo open als ik als kind was, gretig om te leren, legde ik kwistig mijn vragen voor aan hen die in mijn ogen toch wel wat antwoorden moesten hebben. Veel van mijn vragen stuitten op onbegrip en afweer (door mij soms ook begrepen als afkeer). 

Antwoorden als:

• vraag toch niet steeds waarom
• nou daarom
• ja, dat weet ik ook allemaal niet
• stel toch niet van die moeilijke vragen
• waarom maak je je daar druk over, doen wij ook niet
• dat moet je niet voelen (of denken)
• ga toch iets leuks doen
• heb je niks beters te doen
• denken moet je aan een paard over laten, die heeft een groter hoofd
• omdat het nou eenmaal zo is
• niemand weet dat, dus hou er maar over op
• je maakt alles zo ingewikkeld
• breek jij daar je hoofd over
• gewoon niet denken, maar doen

En steeds meer koos ik ervoor om niet te vragen, om dieper in mijzelf te kijken of daar een antwoord te vinden is. Maar daar werd ik telkens in verwarring gebracht door al de conditioneringen die men er zo bekwaam ingegoten had en ik voor zoete koek aannam. Ik kwam maar niet door al die aangeleerde overtuigingen en filters, die in mijn onbewuste vastgeklonken zaten. Wat ik in mijn bewuste denkbrein dacht, stond (blijkt veel later) soms haaks op wat er in mijn onderbewuste vastgezet was. Daar reageert ook je lijf op met verwarring, lichamelijke klachten. Ondertussen verstreek er meer en meer tijd, deed ik levenservaringen op die mij soms enorm deden wankelen. Een tijd heb ik geheel niet gezocht naar antwoorden, ik voelde mij bevroren, haast versteend. Ik deed zo mijn best om 'net als anderen' te zijn, maar achter dat masker van je aanpassen aan de maatschappelijke en sociale orde schuilde pijn, leed en verdriet. 

Toen ik het helemaal niet meer wist, raakte ik in een burn-out. Hoewel mijn lijf niet eens volledig opgebrand was, was ik geestelijk niet meer geaard. Mijn ik, mijn zelf, zweefde ergens buiten mij en ik begreep niks van alles. Ik zocht hulp en vond deze bij diverse aanbieders die zichzelf een mooi stempel van deskundige gaven, want zij hadden immers geleerd voor hun vak. Dan worden je vragenlijstjes voorgelegd, en rekent een computerprogramma uit in welk vakje jij met je "problemen" hoort en hoppa, daar rolt een protocolletje uit de kast. 

Als jij nou precies doet wat wij je vertellen, dan kan alles weer "normaal" worden. Dagelijks oefeningetjes doen, lijstjes invullen, standaard vragen voor jezelf invullen en "ga maar lekker wandelen" waren zo een paar van de receptjes die aan de protocolletjes kleefden. Medicijnen heb ik nooit gebruikt, daar protesteert iets diep in mij enorm tegen. Ook een leuke was het aan anderen vragen wat die van mij dachten. En in een flink aantal gevallen kreeg ik sociaal wenselijke en lief bedoelde antwoorden, maar voelde het niet oprecht. Hoeveel mensen zijn werkelijk bereid echt te zeggen welke gedachten en gevoelens er in hen leven? Op mijn pad vond ik mensen die me zeiden "je bent zo zorgzaam" terwijl ze mijn grenzen negeerden en een balans in het contact ontbrak. 

...wat als iedereen zijn masker afdeed en zich Zelf toonde...

Veel heb ik van die mensen niet geleerd, behalve dan dat zij een indruk geven dat zij het beter weten, beter zijn (want ja, als je je voelde als ik, dan was je een patiënt of client en zij waren de gezonde, afstandelijke en wetende hulp-verlener). En tussentijds een enquête invullen om voor hen duidelijk te maken of ze goed scoorden (net als de sterretjes invullen bij een review). Ik heb me hevig verzet tegen die "one size fits all" aanpak. Dus toogde ik naar het alternatieve circuit. Die mensen zouden het toch moeten weten, dacht ik. 

Helaas, ook daar is enorm veel kaf onder het koren. En het koren vinden is als de spreekwoordelijke speld in de hooiberg. Aan de intenties lag het veelal niet, men was echt voornemens om mensen die hulp zoeken te helpen. Alleen jammer dat de hulp een zo kort effect heeft voor wie echt naar de wortel, de kern van de zaak wil, en niet genoegen neemt met symptoombehandelingen. 

En eerlijk is eerlijk, ik vond wel veel dingen die, weliswaar tijdelijk, wat rust konden geven. Yoga, mindfullness, satsangs, meditatie, ademhalingstechnieken, creatieve oefeningen, workshops van nee-ik-ben-geen-goeroe-maar-gedraag-mij-wel-zo mensen enz enz. Ik verslond veel spirituele en filosofische boeken, zelfhulpboeken en keek heel veel filmpjes over de mens, het brein, het ego, de zin van het bestaan enz.. Zoveel verschillende invalshoeken dat er zijn om naar het Zelf en het leven te kijken, man man daar had ik voorheen geen weet van. Een soort doolhof met vele moerassen en drijfzandplaatsen. Als je wilt, kun je je hele leven vullen met zoeken....daarbuiten, bij mensen die mooie spreuken en mantra's, een tooltje, een methode, een routine bieden (van alles, om maar niet het ego onder de loep te hoeven nemen).

Sommige mensen benoemen dit zoeken als het afpellen van een ui, laagje voor laagje dichter bij de kern komen. En in een zekere zin kun je dat zo zien. Maar als je het ego, de Mind, niet in ogenschouw neemt in dit pad, dan kun je het schudden en blijf je hangen in het pellen, en pellen, en pellen, en jezelf vertellen hoe goed je het doet. Ik kan er nu om lachen, maar eens zat ik er volledig in vast. Want al die methoden, rituelen, oefeningen en trucjes voeden ook je ego, de Mind. Als ik maar flink mijn best doe op al die dingen, dan komt alles goed. 

Het mooie van het leven is, dat leven zelf de beste leermeester is. Het leven werpt stenen op je pad. Je kunt er over struikelen en je behoorlijk bezeren. Maar je kunt ze ook eens goed observeren en het mooie ervan zien. Of met het beschouwen van een steen op je pad er opeens achter komen dat die pas op de plaats je de ruimte geeft "to stop and smell the roses". Lijden heeft een doel, dat kun je niet zien als je net je teen aan die steen op je pad gestoten hebt. Maar in "hindsight" kan de betekenis helder worden. 

En ook de afgelopen tijd is er weer veel helderder geworden. Om je te kunnen bespiegelen, jezelf zien voor wie je bent, heb je een goede spiegel nodig. Iets of iemand die je reflecteert. Voor mij is dat niet iemand die boekenwijsheid heeft, niet iemand die een diploma kan tonen voor opgedane kennis, ook niet iemand die goed is in symptomen te lijf gaan. Ik heb ontdekt dat ik mij het beste kan zien in de spiegel die voorgehouden wordt door iemand die hetzelfde doorvoeld heeft, ervaren heeft en werkelijk begrijpt wat ik doormaak, doorvoel, denk en voel. Iemand die weet hoe het "systeem genaamd mens" echt werkt en hoe je geregeerd kan worden door het ego, die zich schuilhoudt in het onbewuste (overgrote deel van je brein) en van daaruit het grootste deel van je leven, gedachten, emoties en handelen stuurt. Een behulpzame bespiegeling komt van diegene die dat ook kan herkennen bij de ander, niet vanuit feitenkennis, maar vanuit beleefde kennis. 

Ik ga steeds vaker en steeds meer 'zien' hoe de Mind werkt en hoe het mij in de greep probeert te krijgen, mij verleidt om mij te verliezen in een gedachte. Meer en meer ontdek ik welke overtuigingen het als grondslag heeft waarmee het Ego zich bevoegd voelt om mij te "beschermen", waarmee het zijn bestaansrecht in leven wil houden, zelf in leven wil blijven. 

Een tijdje geleden beluisterde ik een interview met psychiater Dr Iain McGilchrist over zijn boek "The Master and his Emissary" (de meester en de afgezant / leerling). Hij maakt daarin duidelijk welke verdeling er in je bewustzijn zit: Een deel wat in staat is alles te zien, in grote lijnen maar ook in detail en de samenhang daar tussen, en een deel wat gefocussed is op het onderscheiden van details, afzonderlijke elementen, maar niet in staat het geheel te zien. In zijn boek benoemt hij de rechter hersenhelft als Master en de linker hersenhelft als Emissary. Ikzelf denk dat de verdeling eerder is te maken tussen het bewuste, wat je dient, en het onbewuste (waarin het Ego als gedachtenconstruct huist) wat je in verwarring houdt. De afgezant/leerling mocht van de Meester eens waarnemen, maar was zo blij met wat hij kon, dat hij zichzelf voor meester is gaan aanzien (ego).

Misschien vind je het wat te pittige materie, maar voor mij wordt het stapje voor stapje helderder, waardoor ik in staat ben om het ego in actie te kunnen onderscheiden in mijn dagelijkse doen. Niet volcontinue en niet elke dag, maar hey, als je al zo lang zoekt en het voelt alsof je een slak bent die over gebroken glas beweegt, voelt het nu alsof ik een peuter ben die net voor het eerst is gaan staan, omvalt en toch hard lacht, omdat er mogelijkheden gezien worden.

Ik ga verder met mijn Zelf ontdekking, want wat zo lang bedekt is geweest, mag nu eens worden onthuld. Niet laagje voor laagje, maar door doen, door inzicht, met hulp van een medemens die wil, kan en durft te spiegelen. Dankjewel lieverd, je weet wel dat ik jou bedoel 😉

Macht der gewoonte en andere wegwijzers

Ken je het sprookje van de keizer die geen kleren aan heeft? Een volk werd geregeerd door een pronkzieke keizer. De keizer had het nodig om behaagd te worden. Zijn eigenwaarde moest kracht bijgezet worden door de aanbidding van het volk. Toen de ijdele keizer zich had laten beetnemen door een stel sluwe kleermakers, liep hij zowaar zonder kleren over straat. En zijn onderdanen, gewend als zij waren om dat te doen wat hen veilig kon houden, juichten en applaudisseerden en riepen hoe fraai de keizer eruit zag. Maar een kind, waarschijnlijk een jong kind dat nog niet volledig geconditioneerd was, riep vol overtuiging: "kijk, hij heeft geen kleren aan". Pas toen de een na de ander het beaamde, durfde de meesten het te benoemen en erom te lachen. De keizer schaamde zich natuurlijk, maar zou dit zijn om het naakt zijn of om het erin gestonken zijn? 

Veel sprookjes zijn veel meer dan enkel een verhaaltje voor de jeugd, ter lering en de vermaak. In een tijd waarin niet iedereen kon lezen en schrijven, werden belangrijke zaken via verhalen doorgegeven (overgeleverd heet dat ook wel). De goede verstaander kon daaruit de dieperliggende boodschap halen. En voor wie dat niet kon, bracht het enkel vermaak.  Vroeger was men beter in het vormen van een beeld over iets wat men hoorde, en ook in het beeldend vertellen. Taal was rijker, meer omvattend dan nu. De beelden die in taal gebracht worden, zitten vol met archetypen ( een terugkerend universeel herkend symbool, patroon of thema). Niet alleen zie je de archetypen in sprookjes terug, maar ook in liedjes en zelfs in dromen en droomuitleg. 

Om er maar eens een paar te noemen: moeder, vader, slang, draak, leeuw, water, vuur, woestijn, rijtuig of wagen, zon, maan, kind, bedelaar, graan, zout, golven, nerven, held, dwerg, tand, treinstation, koffer, berg, boom enz. enz.
Elk van de archetypen (woorden in feite) staan symbool voor een verhaal, een beeltenis, voor menselijke ervaringen, emoties en karaktereigenschappen. Het  woord archetypen is vooral bekend geworden doordat Carl Gustav Jung (psycholoog en tijdgenoot van Sigmund Freud) er onderzoek naar deed. Hij onderzocht deze vooral in de dromen van zijn cliënten alsook in zijn eigen dromen. De archetypen in iemands droom te kunnen duiden voor die persoon, werkte helend, aldus Jung, omdat zulke inzichten iemand kan helpen verder te ontwikkelen (ont-wikkelen). 

Heel soms zie je de archetypen in verhalen van deze tijd (de afgelopen 50 jaar) zoals bijvoorbeeld in de boeken van de Duitse schrijver Micahel Ende (bijvoorbeeld: Momo en de tijdsspaarders / Het oneindige verhaal), maar ook in de boekenserie "Harry Potter" van de Britse schrijfster J.K.Rowling.

Een afbeelding uit:Geschiedenis van de Orde van de heilige Joris

Archetypen zijn handig voor gewoontedieren als wij mensen zijn. Met het gebruiken van universele typeringen, figuren en eigenschappen kun je makkelijk een boodschap overbrengen, vaak zelfs onbewust. Dat wat nu in in marketing en reclame wordt toegepast als "onbewuste beïnvloeding" (ook wel onbewuste programmering genaamd) geeft je onderbewuste een imprint mee. Het beïnvloedt je wijze van (be)oordelen en daarmee je keuzes en gedrag. Door die imprint veelvuldig te herhalen, wordt het een onbewust herkenbaar beeld. En jij je maar afvragen waarom je ineens trek hebt in een bepaald soort chips of frisdrank. 

Om maar weer even terug te gaan naar de keizer zonder kleren; die kun je vergelijken met een machthebber, een heerser. Zou goed als beeld kunnen staan voor het ego: machtsbelust, duld geen tegenspraak, dwingend en ijdel. De onderdanen kun je zien als het bewustzijn in een mens dat zich heeft laten verleiden door het ego om het te geloven. Enkel dat deel in de mens dat vrij is van conditionering (in het verhaal van de keizer een kind) is niet overgeleverd aan de macht van het ego. Dat deel kan zich eerlijk, direct en zonder vrees uiten naar het ego, waardoor het de rest van de mens kan ontketenen uit de klauwen van het ego. 

Waarom doen mensen dat, het geloven van het ego, zonder tegenspraak klakkeloos het ego volgen? Je moet het dan ook maar zien. Het merendeel van ons ervaart het ego als het ik. Wat het ego ook zegt en dicteert, wordt als denken en voelen van het ik aanvaard. Terwijl het verre van dat is. Het is ons aangeleerd van kleins af aan door mensen die het ook van kleins af aan hebben geleerd, enz. enz. Ooit zijn we een gedachteconstructie voor werkelijkheid gaan aanzien, en zijn we na zoveel eeuwen niet meer in staat om het te zien voor wat het is: gedachten(constructies). En ook die werden ooit met behulp van verhalen en sprookjes ingeprent in de mensen, geconditioneerd. 

Veel verhalen en sprookjes gaan over een reis (een heldenreis, waarbij de held door uitdagingen en crises zijn of haar weg naar huis vindt) en de pareltjes zitten in die verhalen die bijdragen aan het herkennen van het ego en daarmee vrij worden van de macht ervan. En voor wie dat geen moer interesseert, zijn de verhalen en beelden gewoon vermaak.

Ik heb nog een vraag aan jou. Welk sprookje is je het meest bijgebleven en waarom?